Các kỹ thuật dạy tương tác là nền tảng cho phần còn lại của chương trình. Mục tiêu của các kỹ thuật này là tăng khả năng trẻ tham gia và tương tác với bạn. Điều này rất quan trọng, vì trẻ có thể học được chỉ khi trẻ chịu tham gia vào hoạt động. Ngoài ra, các kỹ thuật này chú trọng vào việc thu hút sự chú ý của trẻ vào bạn một cách tự giác, hoặc khiến trẻ giao tiếp với bạn một cách tự giác. Nói một cách khác, các kỹ thuật đó giúp con bạn khởi xướng – bắt đầu – việc tham gia vào giao tiếp với bạn.
Tại sao lại chú trọng vào việc khiến con bạn khởi xướng?
Một số trẻ tự kỷ chỉ giao tiếp khi cha mẹ dẫn dắt – ví dụ, hỏi các câu hỏi. Trẻ rất ít khi tự giao tiếp. Nhưng trẻ không biết tự giao tiếp thì sẽ gặp khó khăn trong việc được đáp ứng nhu cầu, đặc biệt là khi trẻ trưởng thành. Ngoài ra, nếu trẻ không giao tiếp một cách tự giác (và tự mình) thì trẻ sẽ không bao giờ tham gia vào các giao tiếp xã hội qua lại một cách thực sự. Có thể đạt được mục tiêu này bằng cách để con bạn dẫn dắt và tích cực đáp lại những gì con bạn làm. Việc bạn đáp lại có thể cho trẻ thấy rằng lời nói và hành động của trẻ có ý nghĩa và có hiệu quả trong việc khiến cho các nhu cầu của trẻ được đáp ứng.
Có bảy kỹ thuật dạy tương tác trong phần thứ nhất của chương trình: Hãy theo sự dẫn dắt của bé, Hãy bắt chước bé, Minh họa bằng cử chỉ điệu bộ, Làm mẫu và phát triển ngôn ngữ, Những vật cản thú vị, Chơi luân phiên bình đẳng, và Dụ dỗ để bé giao tiếp. Mục tiêu là để cho bạn sử dụng các kỹ thuật này trong trình tự sau:
- Bước 1: Dùng kỹ thuật Hãy theo sự dẫn dắt của bé
– Kỹ thuật dạy có tính chất tương tác đầu tiên là Hãy theo sự dẫn dắt của bé. Điều này có nghĩa là bạn để cho con lựa chọn đồ chơi hoặc hoạt động. Điều này đảm bảo rằng con sẽ có hứng thú và động lực. Khi đó bạn tự đặt mình vào tầm nhìn của con, đối diện với con và tham gia chơi cùng con.
- Bước 2: Tạo cơ hội cho bé tham gia vào giao tiếp.
– Bạn có thể tạo ra cơ hội cho con tham gia hoặc giao tiếp với bạn bằng cách áp dụng một hoặc nhiều kỹ thuật dạy tương tác. Mỗi kỹ thuật là một cách tham gia vào chơi cùng con và khuyến khích con mời bạn tham gia theo một cách nào đó. Hãy bắt chước bé, Minh họa bằng cử chỉ điệu bộ(hãy biết chơi sinh động), và Làm mẫu và Phát triển ngôn ngữ (mô tả và bình luận về trò chơi của con) là những kỹ thuật đầu tiên mà bạn sẽ áp dụng để khiến con bạn tham gia giao tiếp với bạn. Nếu như những kỹ thuật này không giúp cho con bạn ghi nhận sự có mặt của bạn thì một trong ba kỹ năng dạy tương tác khác có thể được áp dụng: Những vật cản thú vị, Chơi luân phiên bình đẳng, và Dụ dỗ để bé giao tiếp. Các kỹ thuật này tạo ra các tình huống trong đó con sẽ muốn một điều gì đó gắn với bạn. Để có được điều mình muốn – hoặc tránh được điều con không muốn (Những vật cản thú vị) – thì con phải giao tiếp với bạn.
- Bước 3: Đợi bé tham gia hoặc giao tiếp.
– Sau khi áp dụng một kỹ thuật dạy tương tác, bạn sẽ đợi xem con có ghi nhận sự có mặt của bạn hay giao tiếp với bạn theo một cách nào đó không. Với một số trẻ, điều này có thể chỉ là một thoáng giao tiếp mắt hoặc là một sự thay đổi tư thế cơ thể. Với những trẻ khác, có thể là điệu bộ (như chỉ, với tay, v.v.), một sự thể hiện cảm xúc (mỉm cười, phản đối v.v.), lời nói, những cố gắng nói thành lời (phát âm gần giống lời nói), hoặc âm thanh. Một phần quan trọng của chương trình này là học cách con bạn tự giao tiếp hiện nay và từ đó phát triển kỹ năng giao tiếp của con.
- Bước 4: Đáp lại hành vi của con khi hành vi có ý nghĩa, làm theo hành vi, và thể hiện cho con thấy những hành vi mà bạn muốn con áp dụng.
– Khi con ghi nhận sự có mặt của bạn, hãy đáp lại hành vi có ý nghĩa của con – mặc dù dường như con có thể không có ý định rõ ràng. Ví dụ, nếu con kêu lên một tiếng phản đối, hãy hiểu điều này là yêu cầu bạn dừng việc bạn đang làm. Hãy nghe theo – và đồng thời lúc đó bạn hãy nói “Dừng lại” hoặc “Mẹ ơi, dừng lại”. Làm như vậy để con thấy rằng âm thanh của con có ý nghĩa và đạt được hiệu quả mong muốn. Đồng thời, cho con thấy một cách khác, và phù hợp hơn để giao tiếp cùng một ý nghĩa. Bạn vẫn kiểm soát được hành vi nào là được chấp nhận và hành vi nào không được chấp nhận ở con. Không nghe theo các hành vi xấu của con.
Sau đây là ví dụ về trình tự bốn bước cho việc áp dụng các kỹ thuật dạy có tính tương tác. Bắt đầu tình huống là Sarah đang ăn trưa.
- Mẹ ngồi cùng với Sarah khi bé ăn trưa (kỹ thuật Hãy theo sự dẫn dắt của bé)
- Mẹ cho Sarah thấy nước quả (tạo cơ hội cho con giao tiếp)
- Mẹ đợi Sarah khởi xướng việc giao tiếp (đợi con tham gia giao tiếp). Sarah với tay lấy cốc nước quả
- Mẹ đưa cốc nước quả cho Sarah (Đáp lại hành vi của con khi hành vi có ý nghĩa, làm theo hành vi của con) trong khi mẹ chỉ vào cốc nước quả và nói “Nước quả” (thể hiện cho con thấy những hành vi mà bạn muốn con áp dụng)
Lưu ý rằng việc với tay có thể không phải là cách mẹ muốn Sarah giao tiếp. Mẹ có thể muốn bé nói một từ hoặc chỉ tay. Nhưng việc Sarah với tay lấy nước quả là một hành vi tự giác, và đó chính là mục tiêu của các kỹ thuật dạy có tính tương tác. Do đó, mẹ của Sarah đáp lại hành vi của con như một hành vi có ý nghĩa, và mẹ làm theo ý nghĩa hành vi đó của Sarah là đưa cho bé cốc nước quả.
Mời bạn tham gia Group Thắp đèn xanh – Đồng hành cùng trẻ Tự kỷ để thảo luận, chia sẻ và đồng hành cùng các trẻ Tự kỷ nhé!