Nói nhại lời là gì?
Những người mắc chứng nói nhại(Echolalia) tức là lặp lại những tiếng ồn và cụm từ mà họ nghe thấy. Đây là một trong những hiện tượng phổ biến ở trẻ tự kỷ đó là việc trẻ lặp lại những từ ngữ, những câu nói, câu hát hay âm thanh mà trẻ nghe được từ người khác hay từ chương trình truyền hình, video ca nhạc,…
Echolalia(nói nhại)khác với hội chứng Tourette(rối loạn thần kinh) nơi một người nói có thể đột nhiên hét lên hoặc nói những điều ngẫu nhiên như một phần của tic của họ.
Hầu hết trẻ em ở khoảng 2 tuổi sẽ nói theo ngôn ngữ riêng của chúng và có những lần lặp lại từ, âm thanh những gì trẻ đã từng được nghe trước đó. Hiện tượng nói nhại này sẽ giảm đi khi trẻ lên 3 tuổi, ở độ tuổi này trẻ sẽ chọn ngôn ngữ, nhóm từ thành các cụm từ và nói với nhịp điệu, ngữ điệu của riêng chúng(người lớn chúng ta luôn thắc mắc tại sao trẻ 2-3 tuổi nói chuyện và chơi với nhau trong khoảng thời gian khá dài nhưng chúng ta khó để hiểu hết câu chuyện hay hội thoại giữa chúng)
Dấu hiệu nhận biết trẻ nói nhại lời
- Trẻ lặp lại câu hỏi hơn là trả lời câu hỏi đó
- Trẻ lặp lại những từ ngữ, câu nói, câu hát, đoạn hội thoại mà trẻ đã được nghe trước đó từ chương trình truyền hình, video ca nhạc, từ hội thoại với người thân, với cô giáo, các bạn…
- Một số trẻ có dấu hiệu lặp từ ngữ nhiều lặp, không thích giao tiếp, trốn tránh giao tiếp.
- Một số trường hợp dễ bị kích động nhất là khi được người khác đặt câu hỏi
Phân loại nhại lời
Nếu trẻ lặp lại ngay khi nghe được thông tin thì đó là sự nhại lời ngay tức khắc (immediate echolalia).
- Chẳng hạn như khi mẹ hỏi “Bi, con có muốn ăn bánh quy không?”.Con sẽ lập tức lặp lại “Muốn ăn bánh quy không”. Mẹ hỏi “Con gì đây?”. Con lập tức lặp lại “Con gì đây hoặc gì đây?”
Trường hợp thứ hai là nhại lời có trì hoãn (delayed echolalia). Đây là trường hợp con nhại lại những gì nghe được trong một tình huống khác tình huống con nghe được câu nói đó.
- Chẳng hạn, khi con nghe trên chương trình quảng cáo sữa chua câu “đẹp dáng sáng da”, con sẽ lặp lại câu này với mẹ với cùng tông giọng và biểu cảm như trong quảng cáo khi con muốn xin mẹ ăn sữa chua, bởi trong đầu con, câu nói này luôn đi kèm hình ảnh hộp sữa chua như trong quảng cáo vậy!
Sự nhại lời có trì hoãn này gây ra khá nhiều rắc rối vì câu nói được lặp lại trong một ngữ cảnh hoàn toàn khác ban đầu nên sẽ gây ra sự khó hiểu cho người nghe
Vì sao trẻ tự kỷ nói nhại?
Trẻ bình thường học ngôn ngữ tuần tự từ việc hiểu nghĩa và sử dụng từ đơn, sau đó trẻ học cách xâu chuỗi các từ này lại tạo thành mệnh đề hay câu hoàn chỉnh
Ví dụ: Trẻ học danh từ -> động từ-> tính từ và ghép thành cụm từ, câu hoàn chỉnh
“ Bảo uống sữa, Bảo ăn bánh, đi chơi”…
Còn trẻ Vip lại học ngôn ngữ theo một con đường khác hơn một chút, thường thì các bạn học “cả cụm” mà sau đó lại gặp khó khăn khi tách và hiểu nghĩa từng từ đơn.
Ví dụ:Trẻ xem nhiều quảng cáo sữa vinamilk, trẻ có thể nói cả câu “sữa tươi nguyên chất trăm phần trăm” và trẻ có thể hiểu 1, nhiều hơn hoặc không hiểu bất cứ nghĩa của từ nào trẻ vừa nói.Lý giải việc này có thể trẻ nhìn thấy hình ảnh hộp sữa trẻ hay uống xuất hiện khi có quảng cáo hay trẻ nói khi nhìn thấy hộp sữa và muốn được uống sữa nhưng không biết diễn tả thế nào cho mọi người hiểu. Nên việc trẻ lặp lại đoạn hội thoại có nhân vật chủ đích nhất định như sữa, đồ chơi, món ăn… có thể đó là cách trẻ đang tìm cách giao tiếp và thể hiện nhu cầu với chúng ta. Nhưng vì cụm câu trẻ nói “quá dài” đồng thời trẻ chẳng manh nha gì ý nghĩa của từng cụm từ như “sữa tươi”, “nguyên chất”, “trăm phần trăm” là gì nên trẻ rất khó để tự mình hiểu nghĩa thực của câu này hay tự tách được các từ này ra và sử dụng linh hoạt trong những tình huống khác.
Phát triển ngôn ngữ dựa trên việc con nói nhại lời !
Để giúp con vượt qua giai đoạn nói nhại và phát triển ngôn ngữ linh hoạt hơn, trước hết cha mẹ cần hiểu được mục đích nói nhại của con ở từng tình huống là gì:
- Do con muốn hỏi xin gì đó? (Trẻ có thể nói “Bin đi chơi không”)
- Do con muốn giao tiếp với người đối diện (Mỗi khi mẹ đưa khen con làm tốt, con lại nói “Ôm yêu thương, thơm một cái ” vì có lần cô khen bạn cô sẽ nói “ ôm yêu thương ,thơm một cái” và các bạn được cô khen, cô ôm các bạn rất vui)
- Do con muốn thu hút sự chú ý (Nếu mẹ thường nói “nhìn vào đây” khi muốn con chú ý, con sẽ lặp lại câu này bất kể khi nào con muốn mọi người chú ý)
- Do con thể hiện sự phản đối (khi con nũng nịu, ba hỏi “con không muốn ăn sườn à?” Con đáp lại y chang “con không muốn ăn sườn à” có thể chính là vì con muốn nói “con không muốn ăn sườn”)- Không Để giúp con vượt qua giai đoạn nói nhại và phát triển ngôn ngữ linh hoạt hơn, trước hết cha mẹ cần hiểu được mục đích nói nhại của con ở từng tình huống là gì:
- Do con muốn hỏi xin gì đó? (Trẻ có thể nói “Con muốn ăn bánh không?” để hỏi xin bánh quy)
- Do con muốn giao tiếp với người đối diện (Mỗi khi mẹ đưa bánh chocopie cho con, con lại nói “ngọt ngào hơn cả sôcôla” vì có lần cô giáo mầm non cho các bạn liên hoan ăn bánh chocopie và cô nói câu này mà các bạn đều rất thích)
- Do con muốn thu hút sự chú ý (Nếu mẹ thường nói “nhìn vào đây” khi muốn con chú ý, con sẽ lắp lại câu này bất kể khi nào con muốn mọi người chú ý)
- Do con thể hiện sự phản đối (khi con nũng nịu, ba hỏi “con không muốn ăn sườn à?” Con đáp lại y chang “con không muốn ăn sườn à” có thể chính là vì con muốn nói “con không muốn ăn sườn”)
- Để trả lời con đồng ý (chẳng hạn con đáp lại “con ăn sữa chua không?” ngay sau khi mẹ hỏi có thể mang ý nghĩa con muốn sữa chua)
- Đôi khi con chỉ nói nhại khi con bị căng thẳng và muốn bình tĩnh lại hay cần cảm giác tự kích thích (con có thể đi lòng vòng, vừa đi vừa nhại những gì con thuộc nằm lòng)
- Điều này đòi hỏi cha mẹ kỹ năng quan sát và lắng nghe tỉ mỉ để phân tích ý nghĩa câu nói nhại của con!
Sau khi đã hiểu được mục đích đằng sau câu nói nhại của con là gì. Cha mẹ có thể bắt đầu dạy con cách nói phù hợp hơn, trên nguyên tắc: ĐƯA RA MỘT MẪU CÂU CHUẨN ĐỂ CON HỌC:
Cha mẹ thường hỏi “Con uống nước không?” → Con lặp lại y hệt thay vì nói “Có”.
Từ lần sau, mỗi khi thấy con có vẻ khát nước và muốn uống, cha mẹ “mớm” cho con câu nói “Con muốn nước”/ “Uống nước” để con học cách nói yêu cầu từ vị trí của con và đúng ngữ cảnh
Sau nhiều lần con nhại “uống nước” và được uống, con sẽ hiểu ý nghĩa câu nói và vận dụng đúng hoàn cảnh (khi con khát).
Để trả lời con đồng ý (chẳng hạn con đáp lại “con ăn sữa chua không?” ngay sau khi mẹ hỏi có thể mang ý nghĩa con muốn sữa chua)- Có
Đôi khi con chỉ nói nhại khi con bị căng thẳng và muốn bình tĩnh lại hay cần cảm giác tự kích thích (con có thể đi lòng vòng, vừa đi vừa nhại những gì con thuộc nằm lòng)
Điều này đòi hỏi cha mẹ kỹ năng quan sát và lắng nghe tỉ mỉ để phân tích ý nghĩa câu nói nhại của con!
Sau khi đã hiểu được mục đích đằng sau câu nói nhại của con là gì. Cha mẹ có thể bắt đầu dạy con cách nói phù hợp hơn, trên nguyên tắc: ĐƯA RA MỘT MẪU CÂU CHUẨN ĐỂ CON HỌC:
Cha mẹ thường hỏi “Con muốn uống nước không?” → Con lặp lại y hệt thay vì nói “Có”.
Từ lần sau, mỗi khi thấy con có vẻ khát nước và muốn uống, cha mẹ “mớm” cho con câu nói “Con muốn nước”/ “Uống nước” để con học cách nói yêu cầu từ vị trí của con và đúng ngữ cảnh
Sau nhiều lần con nhại “uống nước” và được uống, con sẽ hiểu ý nghĩa câu nói và vận dụng đúng hoàn cảnh (khi con khát)
Kiểm tra mức độ ngôn ngữ hiểu so với mức độ ngôn ngữ nói của trẻ
Trong trường hợp mức độ ngôn ngữ hiểu thấp hơn mức độ ngôn ngữ nói thì bố mẹ và thầy cô cần tách nhỏ nhóm lượng từ và giải thích nghĩa tương ứng với cụm từ trẻ nói hoặc cụp từ chúng ta cung cấp cho trẻ.
Khi dạy ngôn ngữ cho trẻ một vấn đề cha mẹ, thầy cô và nhà chuyên môn cần lưu ý: Đưa các thông tin ngắn gọn dễ hiểu, đồng thời ưu tiên sử dụng câu khẳng định thay vì sử dụng các câu phủ định, nghi vấn .
Ví dụ: Khi trẻ muốn uống nước, thay vì hỏi trẻ : “Con muốn uống nước không?”, chúng ta sẽ đổi thành “ Con muốn nước/ con muốn uống nước/ uống nước/ nước”
Một số hướng dẫn cách đặt câu hỏi khi con có tật nói nhại:
– Cách 1: khi đặt câu hỏi, cha mẹ sẽ nói rất nhanh và nói với giọng nhỏ cho câu hỏi “Xe gì đây” và nói to, rõ ràng câu trả lời “Ô tô” để con có thể vuốt đuôi câu trả lời. Cha mẹ cũng có thể đặt câu hỏi “Xe gì đây?” và mớm lời luôn giúp con “Ô”, để con trả lời “Ô tô”.
– Cách 2: cha mẹ sẽ thay đổi cách hỏi, như “Đây là xe gì? Xe ô tô”, vì khả năng nhớ của con chỉ có thể nói được 3-4 từ nên con sẽ nói “Xe ô tô” là câu trả lời luôn. Hoặc khi hỏi câu hỏi “Xe gì đây?”, cha mẹ chỉ vào bản thân mình, còn trả lời “Xe ô tô hoặc ô tô” thì chỉ vào con, như vậy sẽ giúp con phân biệt được khi nào là đến lượt con nói.
– Cách 3: trong buổi dạy con nên rủ thêm một người nữa để ngồi học cùng con, mẹ sẽ hỏi con, người học hỏi cùng một câu hỏi để trẻ bắt chước người học cùng trả lời.
Mời bạn tham gia Group Thắp đèn xanh – Đồng hành cùng trẻ Tự kỷ để thảo luận, chia sẻ và đồng hành cùng các trẻ Tự kỷ nhé!