RỐI LOẠN CHỨC NĂNG TY THỂ
Ty thể được ví như “nhà máy điện của tế bào”. Ty thể lấy những chất dinh dưỡng từ thực phẩm chúng ta ăn và chuyển nó thành dạng năng lượng mà cơ thể chúng ta có thể sử dụng. Dạng phân tử ấy là ATP. Não, cơ, tim và đường tiêu hóa (GI) của chúng ta là một số cơ quan tốn nhiều năng lượng nhất, chúng cần rất nhiều ATP để thực hiện các chức năng sống của cơ thể. Bây giờ hãy tưởng tượng rằng ty thể không hoạt động bình thường, chúng không thể tạo ra đủ năng lượng. Điều này được gọi là rối loạn chức năng ty thể.
NGUYÊN NHÂN RỐI LOẠN CHỨC NĂNG TY THỂ
Rối loạn chức năng có thể là do đột biến gen hoặc các yếu tố gây căng thẳng từ môi trường. Ty thể cực kỳ dễ bị thiếu hụt chất dinh dưỡng, các chất độc như kim loại nặng và thuốc trừ sâu từ thực phẩm, nước, không khí hoặc thuốc men và tổn thương oxy hóa. Trớ trêu thay, nguyên nhân chính gây ra tổn thương oxy hóa từ các gốc tự do trong tế bào lại chính là ty thể. Ty thể tạo ra các gốc tự do, còn được gọi là thành phần chống oxy hoá. Càng có nhiều “phân tử trợ giúp” để giúp bảo vệ ty thể thì càng tốt bởi vì khi tổn thương tích lũy thì càng nhiều ti thể bị ảnh hưởng và rối loạn chức năng trở nên nghiêm trọng hơn. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người mắc chứng tự kỷ đã tăng căng thẳng oxy hóa và giảm hoạt động của những “phân tử hỗ trợ” bảo vệ chống lại thiệt hại oxy hóa.
CÁC TRIỆU CHỨNG CỦA RỐI LOẠN CHỨC NĂNG TY THỂ
Các triệu chứng của rối loạn chức năng ty thể rất phong phú và không đặc hiệu. Do vậy, rất khó để chẩn đoán chứng rối loạn chức năng ty thể. Các triệu chứng cụ thể phụ thuộc vào cơ quan bị ảnh hưởng. Mỗi cơ thể khi mắc chứng rối loạn chức năng ty thể đều có các triệu chứng không giống nhau hoàn toàn. Các triệu chứng thường gặp là:
- Các cơ quan thường thấy bị ảnh hưởng khi mắc chứng rối loạn chức năng ty thể: Tim, não, cơ, đường tiêu hóa.
- Triệu chứng mỏi cơ, yếu cơ, teo cơ.
- Không đủ sức lực khi hoạt động: Chóng mặt, mệt mỏi, không thể vận động mạnh, đuối sức khi chơi thể thao. Thường xuyên có các cơn co giật, chuột rút, co cơ,…
- Kém tăng trưởng về thể chất và não bộ.
- Trào ngược, tiêu hóa kém.
- Có các biểu hiện của rối loạn phổ tự kỷ hay tăng động giảm chú ý, chậm phát triển ngôn ngữ, chậm phát triển trí tuệ,…
Khả năng giao tiếp kém: Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn trong việc thiết lập và duy trì giao tiếp với người khác. Trẻ có thể thiếu khả năng tương tác xã hội và có thể tỏ ra khá im lặng hoặc không thể hiện được cảm xúc của trẻ một cách rõ ràng.
Khả năng tương tác xã hội hạn chế: Rối loạn chức năng ty thể thường đi kèm với việc tránh xa khỏi tương tác xã hội. Trẻ tự kỷ có thể không hiểu cách tham gia vào các hoạt động xã hội thông thường và thường cảm thấy không thoải mái khi ở trong môi trường xã hội.
Khả năng tự quản kém: Rối loạn chức năng ty thể cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng tự quản lý và tự chăm sóc bản thân. Trẻ tự kỷ có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện các nhiệm vụ hàng ngày như làm sạch, ăn uống và tự mặc quần áo.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ BẢO VỆ TY THỂ?
Hình thành thói quen giúp chất lượng giấc ngủ được đảm bảo
Ba mẹ nên tắt thiết bị điện tử vài giờ trước khi đi ngủ, tắm cho con, sử dụng tinh dầu, mát-xa nhẹ nhàng, giảm độ sáng của đèn và hạn chế tiếng ồn ở mức tối thiểu hoặc chỉ cần có thói quen đi ngủ êm dịu. Bổ sung thêm GABA – có tác dụng làm giảm căng thẳng thần kinh, giúp trẻ được thư giãn và hạn chế các tình trạng tăng động giảm chú ý. GABA giàu trong gạo lứt nảy mầm, có trong các chế phẩm dược phẩm,… GABA có tác dụng làm dịu tự nhiên nên được ứng dụng trong giảm tình trạng căng thẳng – nguyên nhân dẫn đến chất lượng giấc ngủ kém, hệ thống miễn dịch hoạt động yếu và tăng nguy cơ trầm cảm. Ngoài ra, nó còn có tác dụng trong điều trị rối loạn co giật.
Giảm tiếp xúc với độc tố
Ưu tiên lựa chọn thực phẩm hữu cơ khi có thể, sử dụng hệ thống lọc nước hoặc máy lọc không khí, thực hiện đánh giá quan trọng các sản phẩm chăm sóc cá nhân và gia dụng, đánh giá ngôi nhà của bạn để tìm các nguồn kim loại nặng hoặc nấm mốc phổ biến.
Rèn luyện hoạt động thể lực
Điều này có thể khó khăn nếu trẻ thường xuyên cảm thấy mệt mỏi hoặc yếu ớt nhưng ngay cả những bài tập thể dục nhẹ nhàng cũng có thể tăng cường cơ bắp, khiến chúng phát triển và báo hiệu việc sản xuất các ty thể mới. Đổ mồ hôi do hoạt động thể chất cũng là một cách để loại bỏ độc tố khỏi cơ thể.
Tối ưu hóa dinh dưỡng
Hỗ trợ chế độ ăn uống thường tập trung vào việc cung cấp các vi chất dinh dưỡng mà ty thể cần để thực hiện nhiệm vụ của chúng cũng như các chất chống oxy hóa để giảm căng thẳng và tổn thương do oxy hóa.
Có một số nghiên cứu cho thấy chế độ ăn ít carbohydrate và nhiều chất béo có tác dụng bảo vệ chất lượng ty thể.
Một số chất bổ sung như GABA, L-carnitine, ubiquinol hoặc coQ10, vitamin B, N-acetyl cysteine (NAC), axit alpha-lipoic và resveratrol
Tránh sử dụng thuốc không cần thiết có thể làm ảnh hưởng đến chất lư ty thể
Cần sử dụng các loại thuốc theo đúng chỉ định, không lạm dụng: aspirin, acetaminophen, kháng sinh, NSAIDS, statin,…
KẾT LUẬN
Rối loạn chức năng ty thể có thể tạo ra những thách thức đáng kể cho trẻ tự kỷ và gia đình của họ. Tuy nhiên, thông qua sự hỗ trợ, đào tạo và quản lý thích hợp, chúng ta có thể giúp trẻ cải thiện khả năng giao tiếp, tương tác xã hội và tự quản lý, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống của họ. Đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia và cộng đồng để xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho rẻ tự kỷ.