Rối loạn giác quan là gì?
Rối loạn giác quan (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác và xúc giác) là tình trạng não bộ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận, xử lý và phản hồi thông tin của các giác quan. Rối loạn giác quan ảnh hưởng đến quá trình phát triển cân bằng và toàn diện của trẻ. Sự phản ánh của các giác quan lên não bộ bị sai lệch khiến cho trẻ thiếu hoặc thừa quá mức ở các giác quan đó gây ra những hành vi bất thường, xuất hiện những rối loạn với tiền đình, bản thể, cảm giác, tri giác không gian,… Rối loạn này thường xuất hiện ở những trẻ nhỏ mắc hội chứng tự kỷ.
Một vài đặc điểm rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ
Rối loạn thị giác
Trẻ khó chịu khi nhìn một số màu sắc hoặc ánh đèn tỏa sáng trong phòng, bực mình khi vào những nơi đông người hoặc chật hẹp. Ở trường học, trẻ bị rối loạn thị giác thường không thể suy luận và chọn đúng cấu phần của một hình ảnh hay bối cảnh nào đó, gặp trở ngại khi chơi những trò ráp nối thông thường.
Mức độ giảm: Các vật thể xuất hiện một cách khá tối tăm, hoặc mất một số nét, thị giác trung tâm không rõ nét, nhưng thị giác ngoại vi rất tốt, vật ở trung tâm được phóng đại, những vật ở cạnh viền bị mờ, khả năng nhận thức về độ sâu rất kém, gặp vấn đề trong việc ném và bắt.
Mức độ tăng: Hình ảnh bị bóp méo – các đồ vật và ánh sáng sáng sẽ xuất hiện, nhảy múa xung quanh, hình ảnh bị phân mảnh, dễ dàng và thích tập trung vào các chi tiết hơn là toàn bộ đồ vật, khó ngủ vì quá nhạy cảm với ánh sáng.
Rối loạn thính giác
Trẻ không thích nghe tiếng con nít khóc, tiếng chó sủa, tiếng cha mẹ, tiếng xe rít, hoặc khó chịu khi nghe người khác nhai đồ ăn trong miệng, nghe tiếng quạt trần, tiếng máy điều hòa không khí, và thường bịt tai, phản ứng mạnh khi nghe tiếng còi báo động, tiếng còi hú từ xe cứu thương, tiếng chuông trường, tiếng máy hút bụi, hoặc tiếng máy sấy, trẻ lo âu trong những môi trường náo nhiệt, không trả lời khi nghe người khác gọi tên, hoặc cúi mặt khi nghe những âm thanh mà người khác ít khi chú ý, chẳng hạn âm thanh rè rè phát ra từ đèn điện.
Mức độ giảm: Có thể chỉ nghe thấy âm thanh ở một bên tai, tai còn lại chỉ nghe được một phần âm thanh hoặc không nghe thấy gì, có thể không nhận thức được một số âm thanh cụ thể, có thể thích những nơi đông đúc, ồn ào hoặc tiếng đập cửa, đập đồ vật.
Mức độ tăng: Các tiếng ồn bị phóng đại và âm thanh bị bóp méo và trở nên rối trí, có thể nghe thấy các cuộc nói chuyện ở khoảng cách xa, không thể tách được âm thanh ra, luôn lẫn lộn giữa những tiếng ồn ở môi trường xung quanh, dẫn đến khó khăn trong việc tập trung vào một việc gì.
Rối loạn khứu giác
Trẻ thiếu sự nhạy cảm hoặc rất nhạy cảm với mùi thức ăn, mùi dầu thơm, mùi thuốc lá.
Mức độ giảm: Một vài trẻ mất khả năng khứu giác và không thể nhận biết được các mùi đặc trưng (bao gồm cả mùi cơ thể của chính họ), một số thường liếm đồ vật để cảm nhận vật đó là gì.
Mức độ tăng: Luôn cảm thấy các mùi đều quá mạnh, ngoài sức chịu đựng, gây ra một số vấn đề khi đi vệ sinh, Không thích người có mùi lạ, mùi dầu gội đầu, sữa tắm,…
Rối loạn vị giác
Trẻ bị rối loạn vị giác nhiều khi thích những đồ ăn quá chua hoặc có mùi nồng, hoặc chỉ thích những đồ ăn không màu vị, nhạt nhẽo. Một số trẻ không thể phân biệt các loại thức ăn khác nhau như thế nào, thích nhai, liếm những đồ vật không ăn được
Mức độ giảm: Thích những món ăn cay, ăn hoặc đưa vào mồm những vật không ăn được như đá, đất cát, kính, kim loại,…
Mức độ tăng: Cảm thấy một số mùi vị và thực phẩm quá mạnh bởi vì khứu giác quá nhạy cảm. Có chế độ ăn rất hạn chế về các loại thực phẩm, một số loại thực phẩm có thể gây cảm giác khó chịu – có thể chỉ ăn những thức ăn mềm như cháo hoặc kem, một số trẻ tự kỷ còn tự giới hạn cha mẹ thân chỉ ăn các đồ ăn nhạt hoặc thích các đồ ăn có mùi vị mạnh.
Rối loạn xúc giác
Mức độ giảm: Ôm chặt người khác – để có cảm giác tiếp xúc vật gì đó, có khả năng chịu đau rất tốt, có thể không cảm nhận được thức ăn ở trong miệng, có thể tự làm đau bản thân, thích các vật nặng (ví dụ như chăn nặng) đắp lên người, nhai mọi thứ, kể cả quần áo và các thứ không ăn được.
Mức độ tăng: Việc chạm vào vật gì cũng là một việc có thể gây đau đớn hoặc khó chịu – trẻ có thể không thích được đụng chạm, không thích cầm nắm đồ vật gì trên tay hoặc đi vào chân, khó khăn trong việc chải đầu hoặc gội đầu vì đầu trẻ rất nhạy cảm, cảm thấy khó chịu với kết cấu của 1 số loại thực phẩm, chỉ chấp nhận một số ít các loại vải hoặc kết cấu nhất định.
Các triệu chứng của ADHD có thể góp phần gây rối loạn ăn uống
Để hình thành một thói quen ăn uống lành mạnh đòi hỏi cần có kế hoạch và tổ chức thực hiện tốt và cả hai kỹ năng này đều là yếu điểm của người mắc ADHD. Ngoài ra người mắc ADHD thường bỏ bữa vì sự phân tâm hoặc quá tập trung trong các thời điểm khác nhau sau đó cơn đói thường mạnh mẽ và cồn cào hơn đến mức họ lại ăn quá nhiều từ đó thói quen không lành mạnh xuất hiện và được duy trì thường xuyên
Điều trị rối loạn ăn uống và ADHD cần toàn diện
Giống như các bệnh và hội chứng khác, điều đầu tiên cần chẩn đoán chính xác việc mắc rối loạn ăn uống hay ADHD bởi nếu chẩn đoán không đầy đủ đôi khi việc điều trị chỉ giải quyết một phần vấn đề. Nếu bạn điều trị chứng rối loạn ăn uống mà không xác định có mắc ADHD hay không thì việc giải quyết chứng bốc đồng hay hiếu động thái quá thì những rối loạn về ăn uống có thể sẽ tiếp diễn và điều trị sau đó sẽ khó khăn hơn. Sau khi được chẩn đoán chính xác và toàn diện, kế hoạch điều trị nên bao gồm giáo dục dinh dưỡng, liệu pháp hành vi nhận thức, thuốc ADHD và chế độ dinh dưỡng.
Cách giúp trẻ tự kỷ vượt qua khó khăn ăn uống
Để giúp trẻ tự kỷ vượt qua khó khăn trong việc ăn uống ăn uống, gia đình và người chăm sóc có thể áp dụng các biện pháp sau:
Tạo môi trường thoải mái: Hãy tạo ra một môi trường ăn uống thoải mái cho trẻ tự kỷ. Điều này có thể bao gồm việc sử dụng dụng cụ ăn uống phù hợp, tạo ánh sáng và âm thanh dễ chịu và loại bỏ các yếu tố gây xao lực.
Đa dạng hóa thực đơn: Hãy cố gắng đa dạng hóa thực đơn của trẻ tự kỷ để cung cấp đủ chất dinh dưỡng. Thử thêm các món ăn mới mẻ một cách từ từ và kiên nhẫn.
Hỗ trợ từ chuyên gia: Nếu trẻ tự kỷ gặp nhiều khó khăn trong việc ăn uống, hay tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia dinh dưỡng hoặc thầy thuốc. Họ có thể đề xuất phương pháp và chiến lược phù hợp để cải thiện tình trạng này.
Lời khuyên dinh dưỡng
Thực hiện cân đối chế độ ăn uống đa dạng
Sử dụng chế độ ăn uống đa dạng: Trẻ quá nhạy cảm với mùi vị thường thích những món ăn nhạt nhẽo và không thích bất cứ thứ gì cay hoặc nhiều hương vị. Trẻ nhạy cảm với cả kết cấu của thức ăn, một món ăn quá đặc, quá nhuyễn mịn, hoặc quá thô, lợn cợn sẽ khiến trẻ mất hứng thú và không muốn ăn. Trẻ quá nhạy cảm với mùi sẽ ghét những món ăn đậm mùi. Do đó, trẻ thường kén ăn, biếng ăn và chế độ ăn thiếu sự đa dạng, linh hoạt. Ví dụ: trẻ không thích ăn rau, không thích ăn hoa quả, do đó bị thiếu chất xơ và vitamin, dẫn đến táo bón. Một số trẻ lại không thích ăn cá, dẫn đến thiếu hụt axit béo, Omega 3,… Vì vậy, nhóm trẻ tự kỷ luôn cần sử dụng các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng để bù lại thực đơn quá đơn giản, sơ sài, không đầy đủ chất dinh dưỡng thường ngày.
Đảm bảo dinh dưỡng hợp lý: Hãy đảm bảo rằng chế độ ăn uống của trẻ tự kỷ bao gồm đủ chất dinh dưỡng cần thiết để ho phát triển mạnh mẽ khỏe mạnh. Bạn nên thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để đảm bảo rằng trẻ có đủ lượng vitamin, khoáng chất và các dưỡng chất quan trong khác. Điều này đặc biệt quan trọng nếu trẻ tự kỷ có áp lực thức ăn cố định hoặc ăn một số loại thức ăn rất hạn chế.
Tạo môi trường ăn uống thích hợp
Loại bỏ các yếu tố gây trở ngại: Trong quá trình chuẩn bị bữa ăn cho trẻ tự kỷ, hãy loại bỏ các yếu tố có thể gây trở ngại cho trẻ. Điều này bao gồm tiếng ồn, ánh sáng mạnh, và mùi kháng khuẩn mạnh mẽ. Trẻ tự kỷ thường nhạy cảm với các yếu tố này, và chúng có thể làm mất hứng thú của trẻ với việc ăn uống.
Tạo môi trường thúc đẩy ăn uống: Hãy tạo một môi trường ăn uống thúc đẩy bằng cách tạo ra một không gian yên tĩnh và thoải mái cho trẻ tự kỷ. Sử dụng đồ dùng bàn ăn phù hợp với trẻ và đảm bảo rằng họ cảm thấy thoải mái trong quá trình ăn uống.
Theo dõi quá trình dinh dưỡng
Ghi chép và đánh giá: Hãy thường xuyên ghi chép về chế độ ăn uống của trẻ tự kỷ và đánh giá cách họ phản ứng với các loại thức ăn khác nhau. Điều này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về sở thích ẩm thực của trẻ và điều chỉnh chế độ ăn uống một cách tốt nhất.
Thảo luận với chuyện gia: Nếu bạn gặp khó khăn trong việc cải thiện chế độ ăn uống của trẻ tự kỷ, hãy thảo luận với chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ. Họ có thể cung cấp lời khuyên chính xác và giúp bạn tạo ra kế hoạch dinh dưỡng phù hợp.
Kết luận
Trong bài viết này, chúng ta đã tìm hiểu về rối loạn giác quan ở trẻ tự kỷ và những khó khăn mà họ thường gặp khi ăn uống. Rối loạn giác quan có thể làm cho trẻ tự kỷ cảm thấy không thoải mái khi tiếp xúc với thế giới xung quanh, và điều này ảnh hưởng đến quá trình ăn uống của họ. Chúng ta đã thảo luận về những khó khăn cụ thể như nhạy cảm với vị giác, tính nhất quán về thực đơn, giác quan xúc giác khó kiểm soát và tình trạng lo lắng, căng thẳng. Tuy nhiên, không phải mọi trẻ tự kỷ đều trải qua tất cả các khó khăn này và mức độ ảnh hưởng có thể khác nhau.
Để giúp trẻ tự kỷ vượt qua khó khăn ăn uống, gia đình và người chăm sóc có thể áp dụng các biện pháp như tạo môi trường thoải mái, đa dạng hóa thực đơn và tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia. Chúng ta hy vọng rằng thông tin trong bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ ơn về tình trạng này và cách giúp trẻ tự kỷ vượt qua những khó khăn trong việc ăn uống, từ đó đảm bảo sự phát triển và tăng trưởng của họ trong cuộc sống hàng ngày.