HIỂU RÕ VỀ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ
Trước khi chúng ta khám phá tác động của Gốc Tự Do đối với trẻ rối loạn phổ tự kỷ, chúng ta cần hiểu rõ về chứng rối loạn này. Rối loạn phổ tự kỷ (ASD) là một tình trạng tư duy và giao tiếp bất thường, thường xuất hiện ở giai đoạn sơ thấp. Trẻ em bị ảnh hưởng bởi ASD có thể trải qua khó khăn trong việc thiết lập mối quan hệ xã hội, giao tiếp và thể hiện cảm xúc. Trẻ mắc ASD thường có xu hướng thực hiện các hành động lặp đi lặp lại, như đập tay, đặt đồ vật theo một thứ tự cụ thể.
GỐC TỰ DO LÀ GÌ?
Gốc tự do là phân tử, ion hay một nguyên tử có số một electron hay có số electron lẻ nên thường không ổn định dễ dàng phản ứng với các phân tử khác trong tế bào.
Gốc tự do có thể mang điện tích dương, âm hoặc không mang điện và chúng đều giữ vai trò quan trọng trong hệ thống sinh học. Chúng có lớp điện tử ngoài cùng chứa một điện tử không ghép cặp (hay gọi là điện tử đơn độc), do có điện tử không ghép cặp ở lớp ngoài cùng nên gốc tự do rất không ổn định, chúng luôn có xu hướng cướp điện tử của các nguyên tử hay phân tử khác để trở về trạng thái ổn định, nhưng lại biến các nguyên tử hoặc các phân tử này trở thành gốc tự do, làm cho cấu trúc tế bào bị thay đổi và bị phá vỡ. Các gốc tự do được sinh ra trong cơ thể chủ yếu từ hai nguồn:
- Nguồn gốc nội sinh được tạo ra thường xuyên do chuỗi hô hấp tế bào. Chuỗi hô hấp tế bào là quá trình chuyển đổi năng lượng cho sự hoạt động của các tế bào, năng lượng được chuyển đổi chủ yếu từ carbohydrate.
- Nguồn ngoại sinh: Do các tác nhân phóng xạ, phản ứng viêm, căng thẳng, mệt mỏi kéo dài, thuốc lá, ô nhiễm môi trường và một số tác nhân khác.
Các gốc tự do có hoạt tính rất mạnh nếu tăng quá mức sẽ gây ra những tổn thương đến tế bào, làm tăng nguy cơ bệnh tật.
Một số loại gốc tự do nguy hiểm gây hại cho cơ thể như: Superoxide, ozone, hydrogen peroxide, peroxy lipid, hydroxyl radical gây ra nhiều tổn thương tế bào.
TRẺ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ ẢNH HƯỞNG BỞI CÁC GỐC TỰ DO NHƯ THẾ NÀO?
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ hay các trẻ đặc biệt khác nói chung đều bị ảnh hưởng bởi gốc tự do – các tác nhân gây oxy hóa trong tế bào và ngoài môi trường sống. Việc phản ứng quá mức với các tác nhân gây oxy hóa sẽ khiến trẻ:
- Tổn thương tế bào
- Nặng nề hơn các triệu chứng của trẻ rối loạn phổ tự kỷ
- Ảnh hưởng đến chức năng thần kinh
- Bệnh lý ở hệ thần kinh trung ương như: Alzheimer, các chứng mất trí nhớ, bệnh parkinson.
- Bệnh lý tim mạch do tắc động mạch gây ra.
- Rối loạn viêm và hệ thống miễn dịch: Các bệnh tự miễn thường gặp như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ.
- Gốc tự do là tác nhân gây đột biến gen khi tấn công vào các ADN và tấn công vào các tổ chức màng, các chất sinh học trong tế bào góp phần làm tăng nguy cơ ung thư và làm cho bệnh cảnh ung thư nặng nề thêm.
- Đục thủy tinh thể và chứng suy giảm thị lực liên quan đến tuổi tác
- Thay đổi về ngoại hình do sự lão hóa gây ra như da mất độ căng bóng, đàn hồi, xuất hiện nhiều nếp nhăn, tóc bạc, rụng tóc, móng tay yếu.
- Liên quan tới bệnh lý đái tháo đường, các bệnh lý chuyển hóa.
LÀM THẾ NÀO ĐỂ HẠN CHẾ CÁC GỐC TỰ DO?
Để tránh sự gia tăng quá mức của gốc tự do gây hại cho tế bào và cân bằng lại sự hình thành gốc tự do thì cơ thể cũng có những cơ chế gây phá hủy các gốc tự do, đó là những enzym có sẵn trong tế bào (glutathione reductase, glutathione peroxidase…) hay các chất chống oxy hóa không có bản chất enzym như vitamin A, E, C, coenzyme Q, beta caroten, selen…
Tuy nhiên, nếu vì nhiều nguyên nhân mà có quá nhiều gốc tự do được tạo ra và tồn tại trong cơ thể, thì những cơ chế chống gốc tự do trong chúng ta không thể tự loại bỏ hết được làm ảnh hưởng tới cơ thể. Một số biện pháp giúp phòng ngừa và loại bỏ gốc tự do gồm:
- Chế độ ăn uống khoa học: Bổ sung đầy đủ các chất dinh dưỡng có tác dụng chống oxy hóa như vitamin A, vitamin E, vitamin C, beta caroten, selen… các chất có nhiều trong hoa quả mọng, rau xanh…. Tránh xa các chất không tốt cho cơ thể như đồ ăn có nhiều dầu mỡ, bia rượu, nước uống có gas…
- Tránh căng thẳng stress: Hạn chế những suy nghĩ tiêu cực, lo âu… tập thể dục giúp giảm stress như yoga, đi bộ, học cách suy nghĩ tích cực yêu đời để tránh hình thành gốc tự do.
- Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ từ 7-8 giờ mỗi ngày, giúp hạn chế nguy cơ hình thành các gốc tự do.
- Tránh tiếp xúc thường xuyên với môi trường độc hại, ô nhiễm, môi trường có nhiễm phóng xạ.
- Có thể thông qua việc bổ sung một số thực phẩm có tác dụng chống oxy hóa trong cơ thể để giảm những gốc tự do gây hại cho cơ thể.
Xây dựng lịch trình cố định: Một lịch trình cố định giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ biết được những gì sẽ xảy ra trong ngày của họ. Điều này giúp giảm căng thẳng và lo âu khi trẻ biết được những gì đến sau đó. Hãy chắc rằng lịch trình có thời gian dành cho các hoạt động cụ thể và thời gian giành cho giao tiếp và tương tác xã hội.
Sử dụng hình ảnh và biểu đồ: Trẻ rối loạn phổ tự kỷ thường có kỹ năng học tập hình ảnh tốt. Sử dụng hình ảnh và biểu đồ để trực quan hóa thông tin và lịch trình. Điều này giúp trẻ dễ dàng hiểu và tuân theo các hoạt động cụ thể một cách hợp nhất.
Tạo không gian yên tĩnh: Trẻ tự kỷ thường nhạy cảm với ánh sáng, tiếng ồn và tác động từ môi trường xung quanh. Tạo ra một không gian yên tĩnh và thoải mái để trẻ có thể rút lui khi cảm thấy quá tải. Điều này giúp họ tự điều chỉnh tâm trạng và cảm xúc của mình.
Khuyến khích sự tham gia vào hoạt động xã hội: Mặc dù trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể khó khăn trong việc tham gia vào hoạt động xã hội, nhưng khuyến khích họ tham gia ít nhất là một vài hoạt động. Điều này giúp trẻ tiếp xúc với người khác và phát triển kỹ năng xã hội cơ bản.
Hỗ trợ việc thiết lập mục tiêu nhỏ: Việc thiết lập mục tiêu nhỏ và rõ ràng giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ tập trung và có hướng dẫn trong hoạt động hàng ngày. Hỗ trợ trong việc xác định những bước nhỏ để đạt được mục tiêu, từ đó tạo ra sự thành công và cảm giác tự trị.
Áp dụng kỹ thuật thư giãn: Kỹ thuật thư giãn như thiền và yoga có thể giúp trẻ tự kỷ giảm căng thẳng và tạo ra sự thư thái. Hãy học cách áp dụng những kỹ thuật này vào lịch trình hàng ngày của trẻ, tạo điều kiện cho họ để có thời gian thư giãn và tái cân bằng tâm hồn.
Xây dựng môi trường ổn định: Môi trường ổn định và không thay đổi quá trình giúp trẻ tự kỷ cảm thấy an toàn và bình yên. Tránh tạo ra những biến đổi lớn trong môi trường sống của họ một cách đột ngột. Điều này giúp họ duy trì sự ổn định và dễ dàng thích nghi với cuộc sống hàng ngày.
CÂU HỎI THƯỜNG GẶP
1. Gốc tự do phù hợp cho tất cả trẻ rối loạn phổ tự kỷ không?
Không, cần xem xét khả năng thích nghi của từng trẻ để áp dụng phương pháp này một cách hiệu quả.
2. Lợi ích chính của Gốc Tự Do là gì?
Lợi ích chính là khuyến khích sự độc lập, phát triển xã hội và kỹ năng sống.
3. Làm thế nào để giải quyết thách thức trong việc áp dụng Gốc Tự Do cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ?
Cần có sự hỗ trợ đặc biệt, cân nhắc và theo dõi tiến trình chặt chẽ.
4. Gốc Tự Do có thể áp dụng cho mọi độ tuổi của trẻ rối loạn phổ tự kỷ không?
Có thể áp dụng, tuy nhiên cần điều chỉnh phương pháp phù hợp với độ tuổi và nhu cầu của trẻ.
5. Làm thế nào để tạo môi trường thích hợp cho trẻ rối loạn phổ tự kỷ tham gia Gốc Tự Kỷ?
Cần tạo môi trường an toàn, khuyến khích tương tác xã hội và cung cấp hỗ trợ khi cần thiết.