Trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) rất hay gặp vấn đề trong việc ăn uống. Việc ăn uống có thể rất căng thẳng đối với trẻ và cả gia đình. Giúp con quý vị vượt qua được những vấn đề trong việc ăn uống có thể là cả một quá trình lâu dài, nhưng thành quả đạt được đó là trẻ có sức khỏe tốt và ăn uống thực phẩm đa dạng, linh hoạt hơn là thành quả rất xứng đáng mong chờ. Việc ăn uống có thể là thách thức lớn đối với trẻ mắc chứng ASD. Ví dụ, tình trạng chậm phát triển ngôn ngữ có thể hạn chế khả năng thể hiện sự đau đớn và cảm giác khó chịu có thể gây cản trở trẻ khi ăn.
Có những vấn đề nào trong ăn uống của trẻ và vì sao trẻ mắc chứng ASD lại gặp những vấn đề này?
Dù quý vị có thể không tin, song ăn uống là một hành vi hết sức phức tạp của con người. Hành vi ăn uống phụ thuộc vào trạng thái phát triển của một người. Các vấn đề về y học, tuổi trưởng thành và cơ chế cơ thể có liên quan tới khả năng vận động bằng miệng. Hương vị, mùi vị và cảm nhận (các vấn đề về cảm giác) cùng trải nghiệm của chúng ta về đồ ăn cũng ảnh hưởng tới việc ăn uống. Khi tất cả những khía cạnh này đều thuận lợi, việc ăn uống sẽ diễn ra suôn sẻ. Nếu có vấn đề ở những khía cạnh nói trên, hành vi ăn uống cũng có thể bị ảnh hưởng. Việc ăn uống có liên quan đến mọi hệ giác quan (xúc giác, thị giác, vị giác, khứu giác và âm thanh). Nhiều trẻ mắc chứng ASD gặp khó khăn trong việc xử lý cảm giác và điều này có thể khiến việc ăn một số loại thực phẩm nhất định trở thành thách thức đối với trẻ. Trẻ tự kỷ cũng có thể có những vấn đề về hành vi ở các bữa ăn. Ví dụ, trẻ sẽ học được thói quen rời khỏi bàn ăn và chơi sau khi từ chối ăn món trẻ không thích. Các nhà nghiên cứu đã nhận thấy rằng 69% trẻ mắc chứng ASD không muốn thử các món ăn mới và 46% số trẻ còn lại có các hoạt động xoay quanh thói quen ăn uống của mình.1 Các vấn đề về ăn uống ở bất kỳ trẻ nào đều có thể gây căng thẳng cho cả trẻ và bố mẹ. Trẻ em cần các chất dinh dưỡng và calo thích hợp để duy trì sức khỏe tốt cũng như phát triển lớn lên theo hướng phù hợp. Có thể giải quyết vấn đề ăn uống ở trẻ mắc ASD bằng cách làm theo các khuyến nghị sau. Khi các vấn đề về ăn uống của con quý vị gây nên những hậu quả đáng kể, quý vị nên nhờ tới sự hỗ trợ của chuyên gia.
Khi nào thì tôi nên cảm thấy lo ngại?
Nếu con quý vị bị sụt cân hay có các dấu hiệu sức khỏe yếu kém
Nếu con quý vị ăn ít loại thực phẩm hơn hoặc chế độ ăn của trẻ có ít loại thực phẩm hơn. Nếu các hành vi khi ăn uống đang gây ra căng thẳng
Tình trạng sức khỏe Có tình trạng sức khỏe nào có thể ảnh hưởng tới việc ăn uống không? Con quý vị có phản ứng khi bị đau bụng hay gặp những cơn đau khác không? Nếu con quý vị không chịu ăn, có thể là do trẻ cố tình không ăn để tránh bị đau bụng. Táo bón có thể khiến con quý vị bị co thắt dạ dày và gây ra chứng biếng ăn. Những vấn đề như trào ngược axit hay dạ dày khó chịu do thuốc mà con quý vị dùng hàng ngày có thể gây đau bụng và khiến trẻ không muốn ăn
Con quý vị có bị dị ứng thức ăn không? Nếu quý vị nhận thấy một loại thực phẩm mà trẻ thường ăn gây khó chịu về đường tiêu hóa hoặc phát ban hay các triệu chứng khác, có thể trẻ đã bị dị ứng thực phẩm. Quý vị và bác sĩ chăm sóc chính (PCP) có thể tham khảo ý kiến chuyên gia, chẳng hạn như bác sĩ chuyên khoa dị ứng hoặc chuyên gia tiêu hóa để đánh giá thêm. Mặc dù ít gặp ở trẻ mắc chứng ASD, nhưng những vấn đề về răng hay khó nuốt có thể được loại bỏ khỏi danh sách những nguyên nhân gây khó khăn trong việc ăn uống ở trẻ
Tình trạng phát triển/hành vi Có tình trạng phát triển/hành vi nào có thể ảnh hưởng tới việc ăn uống không? Con quý vị có phản ứng khi chạm, ngửi, nếm hay nhìn thấy đồ ăn không? Việc ghi chép lại đồ ăn của con, số lượng đã ăn, những món trẻ từ chối ăn và cả hành vi của trẻ trong bữa ăn có thể giúp quý vị và người chăm sóc chính thấy được những dấu hiệu về bất kỳ hiện tượng nhạy cảm với thực phẩm nào. Khó khăn về hành vi có thể làm trầm trọng thêm khó khăn khi ăn uống. Hành vi ăn uống tiêu cực của con quý vị có vô tình được cổ vũ không? Có phải càng ngày con quý vị càng thấy rằng khi tỏ ra cáu bẳn hay tức giận là sẽ thoát khỏi tình trạng ăn uống khó chịu hay không? Chẳng hạn, việc có thể rời khỏi bàn ăn và đi chơi sau khi từ chối ăn sẽ làm tăng khả năng con quý vị tiếp tục lặp lại hành vi này để được đi chơi. Việc con quý vị gặp khó khăn khi hiểu và sử dụng ngôn ngữ có làm chuyện ăn uống trở nên phức tạp hơn không? Nếu con quý vị gặp vấn đề với việc chú ý, tuân theo các quy tắc hoặc tuân thủ các yêu cầu của quý vị, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc hiểu những gì quý vị trông chờ ở trẻ vào giờ ăn.
Chúng ta có thể làm gì tại nhà để xử lý các vấn đề về ăn uống?
Đặt ra lịch trình và thói quen ăn uống.
Cho trẻ ăn ở cùng một chỗ và tuân theo cùng một lịch trình cũng như thói quen ăn uống. Duy trì theo cùng một thời gian, địa điểm và thói quen giúp con quý vị biết trước được những việc sẽ diễn ra trong khi ăn và những điều quý vị muốn trẻ làm trong bữa ăn
Tránh ăn cả ngày.
Không để trẻ ăn vặt hoặc chuẩn bị sẵn đồ ăn/thức uống cho trẻ cả ngày. Việc này sẽ làm giảm cảm giác thèm ăn, cảm giác háo hức thử các món ăn mới cũng như giảm tổng số lượng calo được hấp thụ trong ngày. Lên lịch trình cho năm hoặc sáu bữa chính/bữa phụ cho một ngày và hạn chế số lượng đồ ăn của con vào những thời điểm khác. Các thành viên khác trong gia đình cũng không nên ăn vặt cả ngày. Nếu gia đình quý vị ăn vặt cả ngày, con quý vị cũng sẽ như vậy.
Tạo chỗ ngồi thoải mái và dễ chịu.
Để con quý vị ngồi trên một chiếc ghế cao, ghế nâng hoặc ở bàn có kích thước phù hợp với trẻ để trẻ có thể ngồi thẳng mà không cần nghiêng, lắc lư hoặc đu đưa chân. Có thể dùng một chiếc ghế đẩu hoặc tập danh bạ điện thoại để kê chân. Trạng thái cơ thể ổn định có thể thúc đẩy hành vi ăn uống tích cực và giảm những hành vi gây mất tập trung khi giúp trẻ cảm thấy “có điểm tựa” và an toàn.
Rèn luyện các hành vi ăn uống dễ chịu và lành mạnh.
Trẻ em học bằng cách quan sát. Trong các bữa ăn gia đình, bố mẹ và các anh chị em của trẻ có thể làm mẫu hành vi ăn uống tích cực để trẻ noi theo. Làm cho giờ ăn trở nên vui vẻ và đừng quá tập trung vào việc ăn uống của con quý vị. Tránh nhắc nhở, dỗ dành và van nài nhiều lần. Khi lựa chọn thực phẩm lành mạnh dành cho cả gia đình, quý vị cũng chỉ cho con thấy cách lựa chọn đồ ăn tốt cho sức khỏe.
Hạn chế thời gian ăn.
Ngay đến những người kén ăn nhất cũng ăn gần hết bữa trong vòng 30 phút đầu tiên. Giới hạn thời gian ăn bữa chính và ăn nhẹ từ 15 đến 30 phút. Đến cuối bữa, hãy dọn hết tất cả đồ ăn và để con quý vị làm việc khác.
Giảm thiểu tác nhân gây xao nhãng.
Các tác nhân gây xao nhãng như TV có thể gây mất tập trung vào đồ ăn và công việc đang làm. Chỉ cho con quý vị ăn khi trẻ tỉnh táo và tập trung
Khen thưởng những hành vi tích cực.
Hãy khen ngợi khi con quý vị tiếp cận hoặc thử những món ăn mới. Những phần thưởng tức thời, như thổi bong bóng hay hình dán, có thể rất hữu ích để khuyến khích những hành vi ăn uống mới. Nên nhớ rằng việc khen thưởng cho những hành vi ăn uống tích cực sẽ khiến trẻ muốn lặp lại những hành vi đó sau này hơn.
Bỏ qua những hành vi tiêu cực.
Nếu có thể, hãy phớt lờ con quý vị khi trẻ làm những chuyện như phun nước bọt, ném đồ ăn hoặc không chịu ăn. Nên nhớ rằng quý vị không muốn khuyến khích những hành vi này bằng việc để tâm đến chúng. Để xử lý đúng mực những hành vi này khi trở nên nghiêm trọng, có thể cần sự tư vấn của chuyên gia
Ghi nhớ quy tắc ba điều.
Cần cho trẻ ăn loại thực phẩm mà trẻ thích và cả những món trẻ chưa thích. Một kinh nghiệm hay là chỉ cho trẻ ăn ba món một lúc. Trong đó có từ một đến hai món trẻ thích và một món trẻ chưa thích. Nếu con quý vị không chịu tiếp xúc với món mới trên khẩu phần ăn, hãy đặt món đó vào đĩa riêng và để gần trẻ nhằm giúp trẻ làm quen với món mới.
Trình bày.
Bày biện món ăn mới từ những miếng nhỏ theo cách vui mắt hoặc quen thuộc để trẻ có hứng ăn hơn
Đừng nản lòng! Thông thường sẽ phải mất nhiều lần cố gắng để một đứa trẻ chịu thử món mới.
Mời bạn tham gia Group Thắp đèn xanh – Đồng hành cùng trẻ Tự kỷ để thảo luận, chia sẻ và đồng hành cùng các trẻ Tự kỷ!